आदर्श शिक्षक व गुणवैशिष्ट्ये
पूर्वीच्या काळी गुरुगृही राहून शिक्षण घेतले जात होते. आताही गुरुकुल योजनेखाली चालणार्‍या अनेक संस्था आहेतच. पण खंत एकाच गोष्टीची वाटते ती म्हणजे पूर्वी इतका सन्मान गुरूंना मिळत नाही. अनेक जणांचं मत असंही येतं की, शिक्षकांनी स्वत:च स्वत:चं आत्मपरीक्षण करावं. बर्‍याच वेळा असं होतं, शिक्षकांमध्ये हजारातील एकाकडून एखादी चूक घडली की, सार्‍याच शिक्षकांकडे त्याच नजरेने पाहणे चुकीचे आहे. अनेक आदर्श शिक्षक म्हणणपेक्षा सारेच आदर्श शिक्षक असतात. त्यांच्यातील गुणांकडे डोळेझाक करून चालणार नाही. शिक्षक म्हणजेच शी-शीलवान, क्ष-क्षमशील, क-कर्तृत्ववान. ज्यामध्ये हे सर्व गुण असतात तो खरा आदर्श शिक्षक. मग यला अगदीच शोधलं तर कुठेतरी एखादा गुण कमी जास्त असतो, म्हणून सर्वच शिक्षकांना एका मापात तोलणे चुकीचे आहे. शिक्षकांनी चांगल्या केलेल्या कामाची नोंद वेळोवेळी झाली पाहिजे. शिक्षकांमधील आदर्श गुणांना प्रोत्साहन मिळाले पाहिजे.
‘आदर्श शिक्षक’ पुरस्कार मिळाल्यामुळे शिक्षकांमधील गुणांना प्रोत्साहन मिळते. आदर्श शिक्षक पुरस्कार मिळालाच पाहिजे असा अट्टहास धरणारे खूप थोडे असतात. पण आपल्या कामालाच देव मानून मुलांमध्ये देव शोधणारे अगणित आहेत आणि असतात. कोणत्याही पुरस्काराची किंवा बक्षिसाची अपेक्षा न करता निरपेक्ष वृत्तीने काम करणारेही अगणित आहेत. तरीही प्रोत्साहन मिळाल्यावर ज्याप्रमाणे विद्यार्थी खूप आनंदाने जास्त प्रेरित होऊन कृती करतो त्याचप्रमाणेच शिक्षकांनाही हे प्रोत्साहन ठरते. आपण केलेल्या कार्याची पोच कोणीतरी घेतो, आपल्या कार्याकडे कोणाचे तरी लक्ष आहे ही भावनाही सुखावून जात असते. पुरस्कार मिळणे हेच काही सर्वस्व नसते. विद्यार्थी जेव्हा मोठे होतात, ते एखाद्या मोठ्या पदावर आसनस्थ होतात, चांगले पद भूषवतात त्यापेक्षाही महत्त्वाचे ते ‘आदर्श नागरिक’ बनतात. तीच खरी शिक्षकांसाठी पावती असते. शिक्षकाच्या कार्यासाठी हाच खरा पुरस्कार असतो. मोठ्यामोठ्या संस्थांमधील जागृत पालकांकडून विद्यार्थी निम्मा घरीच घडविला जातो. पुढील काम शिक्षक करतात. पण कामगार वस्तीतल्या संस्था, शाळांमधून मात्र शिक्षकांचा खरा कस लागतो. या सर्वांवर मात करून हे शिक्षक ‘माणूस’ घडवितात. आदर्श नागरिक घडविण्याचा प्रयत्न करतात. खरंच त्यांच्या त्या जिद्दीला, चिकाटीला मानलेच पाहिजे.
*आदर्श व महान शिक्षकांचे श्रेष्ठ गुण*
एक उत्तम शिक्षक ते असतात जे विद्यार्थी कायमस्वरूपी लक्षात ठेवतात आणि त्यांच्या स्मृतींना जतन करून ठेवतात . शिक्षक आपल्या विद्यार्थ्यांच्या जीवनावर दिर्घकालीन परिणाम करतात आणि महान शिक्षक विद्यार्थ्यांना महानतेच्या दिशेने जाण्यासाठी प्रेरणा देतात.
यशस्वी होण्यासाठी, उत्तम शिक्षक असणे आवश्यक आहे:
1. *आकर्षक व्यक्तिमत्व आणि अध्यापन शैली*
महान शिक्षक आकर्षक असतात आणि सर्व चर्चेत विद्यार्थ्यांचे लक्ष वेधून ठेवतात .
2. *अध्यापनासाठी उद्दिष्टे स्पष्ट*
एक उत्तम शिक्षक प्रत्येक धड्यासाठी स्पष्ट उद्दिष्टे तयार करतो आणि प्रत्येक वर्गामध्ये त्या विशिष्ट उद्दिष्टांची पूर्तता करण्यासाठी काम करतो.
3. *प्रभावी शिस्त कौशल्य*
एक उत्तम शिक्षक प्रभावी शिस्त कौशल्याची भूमिका बजावतात आणि वर्गामध्ये विद्यार्थ्यांमध्ये सकारात्मक वर्तणुकीसाठी बदल घडवून आणू शकतात.
4. *चांगले वर्ग व्यवस्थापन कौशल्य*
एक उत्तम शिक्षकात चांगली वर्ग व्यवस्थापन कौशल्ये असतात आणि चांगले विद्यार्थी वर्तन, प्रभावी अभ्यास आणि कामाची सवय आणि वर्गात एकतेची भावना याची खात्री करु शकतात.
5. *पालकांशी चांगले संवाद*
एक उत्तम शिक्षक पालकांशी मुक्त संवाद कायम ठेवतो आणि त्यांना अभ्यासक्रम, शिस्त आणि इतर समस्यांबाबत काय चालले आहे याची माहिती देतो. ते स्वतः फोन कॉल, बैठका आणि ईमेल उपलब्ध करतात
6. *उच्च अपेक्षा*
एक महान शिक्षक आपल्या विद्यार्थ्यांकडून उच्च अपेक्षा बाळगतात आणि प्रत्येकाला त्यांच्या उत्कृष्ट पातळीवर काम करण्यासाठी प्रोत्साहन देतात.
7. *पाठ्यक्रमाचे ज्ञान*
एक उत्तम शिक्षकाला शालेय अभ्यासक्रमाचे आणि इतर मानकांबद्दल सखोल ज्ञान असणे आवश्यक आहे. त्यांचे अध्यापन ती मानके पूर्ण करत असल्याचे सुनिश्चित करतात.
8. *विषय ज्ञान*
कधीकधी दुर्लक्ष केले जाते पण एक उत्तम शिक्षक ज्या विषयावर ते शिकवत आहेत त्यामध्ये अविश्वसनीय ज्ञान आणि उत्साह असतो . ते प्रश्नांना उत्तरे देण्यास आणि विद्यार्थ्यांसाठी सामग्री मनोरंजक ठेवण्यासाठी तयार असतात .
9. *मुलांसाठी शिक्षण* एक महान शिक्षक शिकविण्यावर आणि मुलांबरोबर काम करण्यावर भर देतात . ते विद्यार्थ्यांच्या जीवनावर प्रभाव टाकण्याबद्दल आणि त्यांच्या प्रभावाविषयी समजून घेण्यास उत्सुक असतात .
10. *विद्यार्थ्यांशी स्नेहपूर्ण संबंध*
एक आदर्श व महान शिक्षक विद्यार्थ्यांबरोबर एक मजबूत स्नेहपूर्ण संबंध विकसित करतात आणि विश्वासक संबंध प्रस्थापित करतात.
पूर्वीच्या काळी गुरुगृही राहून शिक्षण घेतले जात होते. आताही गुरुकुल योजनेखाली चालणार्‍या अनेक संस्था आहेतच. पण खंत एकाच गोष्टीची वाटते ती म्हणजे पूर्वी इतका सन्मान गुरूंना मिळत नाही. अनेक जणांचं मत असंही येतं की, शिक्षकांनी स्वत:च स्वत:चं आत्मपरीक्षण करावं. बर्‍याच वेळा असं होतं, शिक्षकांमध्ये हजारातील एकाकडून एखादी चूक घडली की, सार्‍याच शिक्षकांकडे त्याच नजरेने पाहणे चुकीचे आहे. अनेक आदर्श शिक्षक म्हणणपेक्षा सारेच आदर्श शिक्षक असतात. त्यांच्यातील गुणांकडे डोळेझाक करून चालणार नाही. शिक्षक म्हणजेच शी-शीलवान, क्ष-क्षमशील, क-कर्तृत्ववान. ज्यामध्ये हे सर्व गुण असतात तो खरा आदर्श शिक्षक. मग यला अगदीच शोधलं तर कुठेतरी एखादा गुण कमी जास्त असतो, म्हणून सर्वच शिक्षकांना एका मापात तोलणे चुकीचे आहे. शिक्षकांनी चांगल्या केलेल्या कामाची नोंद वेळोवेळी झाली पाहिजे. शिक्षकांमधील आदर्श गुणांना प्रोत्साहन मिळाले पाहिजे.
‘आदर्श शिक्षक’ पुरस्कार मिळाल्यामुळे शिक्षकांमधील गुणांना प्रोत्साहन मिळते. आदर्श शिक्षक पुरस्कार मिळालाच पाहिजे असा अट्टहास धरणारे खूप थोडे असतात. पण आपल्या कामालाच देव मानून मुलांमध्ये देव शोधणारे अगणित आहेत आणि असतात. कोणत्याही पुरस्काराची किंवा बक्षिसाची अपेक्षा न करता निरपेक्ष वृत्तीने काम करणारेही अगणित आहेत. तरीही प्रोत्साहन मिळाल्यावर ज्याप्रमाणे विद्यार्थी खूप आनंदाने जास्त प्रेरित होऊन कृती करतो त्याचप्रमाणेच शिक्षकांनाही हे प्रोत्साहन ठरते. आपण केलेल्या कार्याची पोच कोणीतरी घेतो, आपल्या कार्याकडे कोणाचे तरी लक्ष आहे ही भावनाही सुखावून जात असते. पुरस्कार मिळणे हेच काही सर्वस्व नसते. विद्यार्थी जेव्हा मोठे होतात, ते एखाद्या मोठ्या पदावर आसनस्थ होतात, चांगले पद भूषवतात त्यापेक्षाही महत्त्वाचे ते ‘आदर्श नागरिक’ बनतात. तीच खरी शिक्षकांसाठी पावती असते. शिक्षकाच्या कार्यासाठी हाच खरा पुरस्कार असतो. मोठ्यामोठ्या संस्थांमधील जागृत पालकांकडून विद्यार्थी निम्मा घरीच घडविला जातो. पुढील काम शिक्षक करतात. पण कामगार वस्तीतल्या संस्था, शाळांमधून मात्र शिक्षकांचा खरा कस लागतो. या सर्वांवर मात करून हे शिक्षक ‘माणूस’ घडवितात. आदर्श नागरिक घडविण्याचा प्रयत्न करतात. खरंच त्यांच्या त्या जिद्दीला, चिकाटीला मानलेच पाहिजे.
*आदर्श व महान शिक्षकांचे श्रेष्ठ गुण*
एक उत्तम शिक्षक ते असतात जे विद्यार्थी कायमस्वरूपी लक्षात ठेवतात आणि त्यांच्या स्मृतींना जतन करून ठेवतात . शिक्षक आपल्या विद्यार्थ्यांच्या जीवनावर दिर्घकालीन परिणाम करतात आणि महान शिक्षक विद्यार्थ्यांना महानतेच्या दिशेने जाण्यासाठी प्रेरणा देतात.
यशस्वी होण्यासाठी, उत्तम शिक्षक असणे आवश्यक आहे:
1. *आकर्षक व्यक्तिमत्व आणि अध्यापन शैली*
महान शिक्षक आकर्षक असतात आणि सर्व चर्चेत विद्यार्थ्यांचे लक्ष वेधून ठेवतात .
2. *अध्यापनासाठी उद्दिष्टे स्पष्ट*
एक उत्तम शिक्षक प्रत्येक धड्यासाठी स्पष्ट उद्दिष्टे तयार करतो आणि प्रत्येक वर्गामध्ये त्या विशिष्ट उद्दिष्टांची पूर्तता करण्यासाठी काम करतो.
3. *प्रभावी शिस्त कौशल्य*
एक उत्तम शिक्षक प्रभावी शिस्त कौशल्याची भूमिका बजावतात आणि वर्गामध्ये विद्यार्थ्यांमध्ये सकारात्मक वर्तणुकीसाठी बदल घडवून आणू शकतात.
4. *चांगले वर्ग व्यवस्थापन कौशल्य*
एक उत्तम शिक्षकात चांगली वर्ग व्यवस्थापन कौशल्ये असतात आणि चांगले विद्यार्थी वर्तन, प्रभावी अभ्यास आणि कामाची सवय आणि वर्गात एकतेची भावना याची खात्री करु शकतात.
5. *पालकांशी चांगले संवाद*
एक उत्तम शिक्षक पालकांशी मुक्त संवाद कायम ठेवतो आणि त्यांना अभ्यासक्रम, शिस्त आणि इतर समस्यांबाबत काय चालले आहे याची माहिती देतो. ते स्वतः फोन कॉल, बैठका आणि ईमेल उपलब्ध करतात
6. *उच्च अपेक्षा*
एक महान शिक्षक आपल्या विद्यार्थ्यांकडून उच्च अपेक्षा बाळगतात आणि प्रत्येकाला त्यांच्या उत्कृष्ट पातळीवर काम करण्यासाठी प्रोत्साहन देतात.
7. *पाठ्यक्रमाचे ज्ञान*
एक उत्तम शिक्षकाला शालेय अभ्यासक्रमाचे आणि इतर मानकांबद्दल सखोल ज्ञान असणे आवश्यक आहे. त्यांचे अध्यापन ती मानके पूर्ण करत असल्याचे सुनिश्चित करतात.
8. *विषय ज्ञान*
कधीकधी दुर्लक्ष केले जाते पण एक उत्तम शिक्षक ज्या विषयावर ते शिकवत आहेत त्यामध्ये अविश्वसनीय ज्ञान आणि उत्साह असतो . ते प्रश्नांना उत्तरे देण्यास आणि विद्यार्थ्यांसाठी सामग्री मनोरंजक ठेवण्यासाठी तयार असतात .
9. *मुलांसाठी शिक्षण* एक महान शिक्षक शिकविण्यावर आणि मुलांबरोबर काम करण्यावर भर देतात . ते विद्यार्थ्यांच्या जीवनावर प्रभाव टाकण्याबद्दल आणि त्यांच्या प्रभावाविषयी समजून घेण्यास उत्सुक असतात .
10. *विद्यार्थ्यांशी स्नेहपूर्ण संबंध*
एक आदर्श व महान शिक्षक विद्यार्थ्यांबरोबर एक मजबूत स्नेहपूर्ण संबंध विकसित करतात आणि विश्वासक संबंध प्रस्थापित करतात.
No comments:
Post a Comment