एक सर्वसमावेशक ब्लॉग

 तोंड व दातांचे आरोग्य :-

        तोंड हे पचनसंस्थेचे प्रवेशद्वार आहे. त्यातूनच जंतूंचाही प्रवेश होतो. तोंडाचे आरोग्य हे एकूण आरोग्याच्या दृष्टीनेही फार महत्त्वाचे आहे. दात, हिरडया, तोंड यांसाठी खास वैद्यकीय शाखा त्यामुळेच आहे. आपणही यातल्या काही प्राथमिक गोष्टी शिकून घेतल्या पाहिजेत. आजुबाजूच्या व्यक्तींकडे बारकाईने लक्ष दिल्यास दात-तोंडाच्या अनेक आजारांशी आपली सहज ओळख होईल. खराब झालेले दात, किडलेले दात, दातावरचे कीटण, सुजलेल्या हिरडया, हिरडयांची झिजून उघडी झालेली दातांची मुळे वगैरे अनेक विकार पाहायला मिळतात. मुलांना देखील दातांचे अनेक आजार असतात. मागच्या पिढीच्या लोकांमध्ये दात-हिरडयांचे आजार मोठया प्रमाणात होते. अनेकांचे साठीच्या आधीच दात पडलेले असायचे. आताच्या पिढीत दात जास्त वर्षे शाबूत राहतात. याचे मुख्य कारण दातांचा ब्रश. ब्रशमुळे दात साफ राहतात, कमी आजार होतात आणि दात जास्त टिकतात.

    दाताचा डॉक्टर नसल्यास काही साधी दंतवैद्यकीय तंत्रे शिकून आपण बरेच काम करू शकतो.

1. दातांची निगा कशी ठेवायची ते सर्वांना शिकवणे
2. किडलेल्या दातात सिमेंट भरणे
3. कीटण काढणे
4. खूप हलणारा दात काढणे
5. वृध्द माणसांना कवळी बसवून घ्यायला प्रवृत्त करणे
6. दातांची, हिरडयांची तपासणी

 

        ही कामे अगदी महत्त्वाची आहेत. आपल्यालाही ती नक्की करता येतील, फक्त त्यासाठी थोडे प्रशिक्षण पाहिजे. या प्रकरणात या कामांसाठी लागणारी माहिती आपण बघू या.

 

Gums Pain : दात व हिरड्यांचं दुखणं वाढलंय? मग ट्राय करा हे घरगुती उपाय!

        दातांच्या दुखण्याची अनेक वेगवेगळी कारणं असू शकतात. पण कधी अचानकच दातांचं दुखणं वाढलं आणि घरात कोणतीही औषधं उपलब्ध नसतील तर काही साध्यासोप्या घरगुती उपचारांनी तुम्ही हे दुखणं सहज दूर करु शकता.

        दातदुखी (toothache) किंवा हिरड्यांना सूज येणं (swelling of the gums) या अशा समस्या आहेत ज्या डोळ्यांतून पाणी काढल्याशिवाय राहात नाहीत. दातदुखी सुरु झाली की त्यासोबत जोडल्या गेलेल्या डोक्याच्या, गळ्याच्या, डोळ्यांच्या सर्वच नसा दुखू लागतात आणि हे दुखणं इतकं तीव्र असतं की आपण धड पाणी देखील सुखाने पिऊ शकत नाही. दाढ सतत ठणकत असल्याने किंवा झिणझिण्या येत असल्याने चिडचिड होते, असहाय्य वाटतं, सहन होत नसल्याने रडू येतं. बरं हे सर्व तर आहेच पण ही दातदुखी नेमकी रात्रीच्या जेवणानंतरच होते. कारण खाताना दातांच्या फटीत अन्नाचे छोटे छोटे कण अडकून राहतात आणि काही वेळानंतर त्यावरील कीड त्रास देऊ लागते.

        कधी कधी दातांच्या दुखण्यासोबत कानदुखी (earache) देखील सुरु होते आणि अक्षरश: माणूस तळमळू लागतो. कधी कधी तर हिरड्यांनाच सूज आल्याने गाल, गालावरील नसा ताणल्या जाऊन वेदना सुरु होतात. त्यातच करोनाने (coronavirus) जगभरात शिरकाव केल्यापासून गेले कित्येक महिने लॉकडाऊन (lockdown) सुरु आहे. अशा परिस्थितीत दातांच्या डॉक्टरकडे (dentist) जाणं देखील भीतीदायक वाटू लागलं आहे. अशावेळी अचानक दातदुखी सुरु झाली तर? घाबरुन जाऊ नका. आम्ही तुम्हाला आज असे काही घरगुती उपचार सांगणार आहोत ज्याचा कोणाताही वाईट परिणाम शरीरावर होणार नाही आणि दातदुखी किंवा हिरड्यांच्या सूजेवर ते एक रामबाण घरगुती उपाय ठरतील.

लिंबूची लाप्सी :-

पाव चमचा हिंग घ्या.

एक लिंबू घेऊन त्याचा रस एका वाटीत पिळून घ्या.

या रसात हिंग टाकून मिश्रण चांगलं मिक्स करुन घ्या.

आता या मिश्रणात कापसाचे बोळे भिजत घाला.

नंतर हे भिजलेले कापसाचे गोळे जो दात दुखतोय त्याच्या आतून आणि बाहेरुन गुंडाळून घ्या किंवा चिपकवून ठेवा.

या दरम्यान तोंडात जमा होणारी लाळ थुंकत राहा.

या प्रक्रियेनंतर काही वेळातच तुम्हाला दातदुखीपासून मुक्ती मिळेल.

हिंग :-

हिंग केवळ पोटदुखी किंवा पोट साफ करण्यासाठीच लाभदायक नसून ते दातदुखी किंवा दातांशी निगडीत सर्व समस्या दूर करण्यास प्रभावी ठरते. जर तुमचा वेळी-अवेळी अचानकच दात दुखू लागला तर हिंगाचा एक तुकडा घेऊन तो दुखणा-या दाताच्या वर ठेवा. हिंगाचा तुकडा तुमच्या तोडांची चव खराब करुन टाकेल पण यामुळे दातांच्या वेदना काही वेळातच दूर होतील. तुम्ही हा हिंगाचा तुकडा कापसात गुंडाळून देखील दातावर ठेवू शकता. यामुळे हिंगाचा तिखटपणा कमी होईल.

हिंगाच्या गुळण्या करा :-

एक कप पाण्यात २ ते ३ चिमुटभर हिंग टाका आणि इतक्याच प्रमाणात सैंधव मीठ टाकून ते पाणी उकळून घ्या. जेव्हा हे पाणी थोडे कोमट होईल तेव्ही त्या पाण्याने गुळण्या करा. गुळण्या करताना ते पाणी काही वेळ तोंडात धरुन ठेवा. जेणे करुन या दोन्ही औषधी पदार्थांचा परिणाम दात आणि हिरड्यांवर होईल. गरम पाण्यामुळे सूज दूर होईल आणि हिंग व सैंधव मीठाने दातदुखीपासून आराम मिळेल.

 लवंग :-

दातदुखी सौम्य असेल किंवा झिणझिण्या येत असतील तर दाताखाली लवंग धरा. यादरम्यान कोमट पाणीच प्या. दातदुखीमध्ये आंबट आणि थंड पदार्थ खाणं टाळा. लवंगामध्ये ॲटीबॅक्टेरियल, ॲटीएन्फ्लामेट्री गुणधर्म असतात. हे गुणधर्म दातांतील किडीला मारुन टाकतात. सोबतच सूज आणि दुखणं कमी करतात. घरात लवंगाचे तेल असेल तर अजूनच उत्तम! दुखणा-या दातावर लवंगाच्या तेलात बुडवलेला कापूस ठेवा आणि लगेचच आराम मिळवा.

कांदा व लसूण :-

 कांदा सदैव आपल्या घरात उपलब्ध असतो. अचानक दातदुखी वाढली तर कांद्याचा एक तुकडा कापून दातावर ठेवा. जर तुम्हाला कच्चा कांदा दातावर ठेवण्यास काही अडचण येत असेल तर कांदा किसून घ्या. कांदा किसल्यावर त्यातून जो रस निघेल त्यात कापसाचा बोळा भिजत घाला आणि तो बोळा दातावर ठेवा. तसेच लसणाच्या दोन पाकळ्या सोलून घ्या. दुखत असलेल्या दातावर ठेवून ते लसूण चावा. त्याचा रस दाताचं दुखणं कमी करेल.

ओठांची काळजी :-

० वातावरणातील बदल, वाढते वय आणि ‘ब’ जीवनसत्त्वाची कमतरता यामुळे ओठ फुटतात. ओठांच्या कडेला भेगा पडल्यामुळे तोंड उघडणे कठीण होते. यापासून सुटका होण्यासाठी फळे, भाज्या, मासे, अंडी, सुकामेवा, दूध यांसारख्या पदार्थाचा आहारात समावेश करावा. तसेच योग्य प्रमाणात पाणी पिणे ओठांसाठी आवश्यक आहे.

० ओठ कोरडे झाल्यास त्यावर ताजे लोणी लावावे, त्यामुळे ओठांना ओलावा मिळून ओठ मुलायम होतात.

० ओठ दाताने कुरतडण्याच्या सवयीमुळे ओठांच्या त्वचेला हानी पोहोचते. ओठांचे पापुद्रे निघतात, भेगा पडतात, त्वचा खेचली गेल्याने त्यातून रक्त येते, ओठ राठ दिसतात. यासाठी ग्लॉसी लिपस्टिक वापरून ओठांना ओलावा मिळवता येईल किंवा लीप बामचा वापर करता येईल. हे पारदर्शी रंगांचेही असते.

० सकाळी, रात्री ब्रश करताना तो ब्रश ओठांवरून फिरवावा, त्यामुळे ओठावरील मृत त्वचा निघून जाईल. लोणी आणि मीठ एकत्र करून ओठांना मसाज केल्यामुळेही ओठांवरील मृत त्वचा निघून जाते.

० कोरडय़ा पडणाऱ्या ओठांसाठी रात्री झोपताना व्हॅसलिन व लिंबाचा रस एकत्र करून ओठांना लावावा.

० ओठांचा काळेपणा दूर करण्यासाठी कच्च्या दुधात केसर घालून ते ओठांवर चोळा यामुळे ओठांचा काळेपणा जाऊन ओठ चमकदार दिसतील.

० शेंगदाण्याच्या तेलाने ओठावर मसाज करून नंतर सुती कपडय़ाने पुसून घ्या. ओठ नरम होतील.

० लिपस्टिक लावण्यापूर्वी ओठांना व्हॅसलिन लावून त्यावर लिपस्टिक लावल्यास ती जास्त वेळ राहते.

० लावलेली लिपस्टिक ओठांवर जास्त वेळ राहण्यासाठी फ्रिजमध्ये ठेवलेली लिपस्टिक लावावी.

० लिपस्टिक लावण्यापूर्वी ओठांवर टाल्कम पावडरचा थर लावून बेस तयार करून नंतर त्यावर लिपस्टिक लावल्यासही लिपस्टिक बराच वेळ टिकून राहते.

० रात्री झोपताना लिपस्टिक स्वच्छ धुऊन त्यावर लीप बाम किंवा तूप लावावे.

० गडद रंगाची लिपस्टिक लावली की ती दातांना लागते आणि बोलताना-हसताना ते वाईट दिसते.

० गडद लिपस्टिक लावल्यावर पेपर नॅपकिन किंवा रुमाल ओठांच्या मध्ये ठेवून ओठांनी दाब द्यावा त्यामुळे जास्तीची लिपस्टिक टिपली जाऊन आजूबाजूला पसरत नाही.
संकलित

दातांची निगा कशी राखणार?

प्रस्तावना

सकाळी उठल्याबरोबर दात स्वच्छ घासावेत, त्यासाठी मऊ पावडर किंवा बारीक मीठ वापरावे किंवा कडूनिंबाच्या काड्यांनी दात घासावेत. लहान मुलांसाठी मऊ व लहान ब्रशचा वापर करावा. त्यामुळे दात स्वच्छ रहावयास मदत होते. तसेच आपला श्वास ताजातवाना वाटतो. तोंडाला वास येत नाही. आपण दिवसभर जे खातो त्याचे अन्नकण दाताच्या फटीत अडकून राहतात. त्यासाठी रोज सकाळी उठल्यानंतर आणि रात्री झोपण्यापूर्वी दात स्वच्छ घासावेत. मिश्रीने दात घासू नयेत. दात शक्यतो ब्रशनेच घासावेत व घासण्यासाठी बाजारात मिळणारे दंतमंजन किंवा टूथपेस्ट वापरावी. कोळसा किंवा राखेने दात घासल्यास दातांची झीज जास्त होते. जेवणापूर्वी नेहमी चूळ भरावी. जेवणानंतर तसेच प्रत्येक वेळी काही खाल्ले किंवा चहा सारखी पेये प्यायल्यावरही चुळा भरून दातांवरून बोटे फिरवून दात स्वच्छ करावेत. तसेच हिरड्यांवरूनही बोटे फिरवावे म्हणजे हिरड्या मजबूत होऊन दात दीर्घकाळ टिकण्यास मदत होते.

दातांचे आरोग्य म्हणजे काय ? :-

        आपले तोंड हे वरून सुंदर दिसले तरी दाताची निगा व स्वच्छता राखणे हे सर्वात महत्त्वाचे आहे. आपल्या शरीराचे ते प्रवेशद्वार आहे. दात, जीभ, ओठ यांचा दैनंदिन जीवनाशी संबंध आहे. चेहरा हा माणसाचा आरसा आहे. भावनांचा गोंधळ चेहऱ्यावर स्पष्ट दिसतो. मौखिक आरोग्य चांगले नसल्यास दाताचे, हिरड्यांचे विकार उद्भवतात. दात स्वच्छ न ठेवल्यास त्या ठिकाणी आम्ल तयार होते व दात किडतात. या कारणामुळे ९५ टक्के लोकांचे दात किडलेले असतात. काहीवेळा त्यामुळे दाटला छिद्रे पडतात. ही छिद्रे भरली नाहीत तर दात लवकर पडतो आणि तो दुखायला लागतो. तेथील रक्तवाहिन्या तुटतात. तेथून रक्त व पू येतो. अशावेळी हिरड्यांचा आधार असलेले हाड घासले जाते.

        एखादा पदार्थ खाल्यास प्रत्येकवेळी तोंड धुणे आवश्यक आहे का ?

माणसे विविध पदार्थ खातात. परंतु तोंड धुवत नाहीत. अन्नकण तेथेच अडकून रहातात. मुले काही खाल्ल्यावर तोंड धुवत नाहीत ही वाईट सवय आहे. त्यामुळे हिरड्यांचे विकार उद्भवतात. ब्रश योग्य पद्धतीने केला पाहिजे. हिरड्यांवर बोटाने हात फिरविला पाहिजे. त्यामुळे तेथील वाहिन्या कार्यक्षम होतात. दाताच्या फटीत अन्नकण अडकून आम्ल तयार होते. दातावरील आवरण दातांचे संरक्षण करीत असते. या आम्लांमुळे त्या आवरणावर वाईट परिणाम होतात. म्हणून प्रत्येक वेळी तोंड धुणे आवश्यक आहे.

ब्रशने दात स्वच्छ करताना ते कसे करावेत ?

ब्रशने आपण दात स्वच्छ करतो. परंतु ब्रश विविध वयाच्या व्यक्तींसाठी वेगवेगळे व योग्य असावेत. लहान मुलांसाठी त्यांचे तोंड लहान असल्याने विशेष करून लहान मुलांकरिता तयार करण्यात आलेले ब्रश उपयोगी पडतात. मोठया व्यक्तींनी दात स्वच्छ करताना आपण ज्याप्रमाणे झाडू फिरवितो त्याप्रमाणे ब्रश आतून बाहेर फिरवावा जेणेकरून अडकलेले अन्नाचे कण बाहेर पडतील. ब्रश वर-खाली या पद्धतीने फिरविल्यास दातांच्या फटीमध्ये अडकलेले कण निघून जातात. काही वेळा ब्रश खराब होतो आणि आपण तो वापरतच रहातो. खराब ब्रशमुळे हिरड्या दुखावल्या जातात.त्यामुळे ब्रश खराब झाल्यावर ताबडतोब फेकून दयावा.

तोंडाची दुर्गंधी कशामुळे येते ?

एखादा माणूस जवळ येऊन बोलल्यास त्याच्या दातातील दुर्गंधीमुळे घाणेरडा वास येतो. हा वास टारटरमुळे येत असतो. दात स्वच्छ न केल्यामुळे दातावर टारटर जमतो. हा थर काढल्यास दात स्वच्छ होतात. वेळीच उपचार न केल्यास रक्त व पू येतो. काही वेळा रक्तक्षयामुळे हिरड्यांमधील घाण साफ करावा. औषधोपचार घ्यावेत.

पालकांनी मुलांच्या व स्वतःच्या दातांची कशी काळजी घ्यावी ?

    लहानपणापासून पालकांनी मुलांच्या दातांची काळजी घ्यावी. पालकांनी दिवसातून दोन वेळा ब्रश करावा.आई वडिलांनी ही सवय स्वतःला लावून घ्यावी व मुलांनाही लावावी. काही वेळा दुधाच्या दाताच्या बाजूने दुसरा दात येण्यास सुरुवात होते. कारण दुधाचे दात वेळेवर न पडल्यास अथवा हिरडी जड असल्यामुळे कायमचा दात ठराविक वयात वर येण्याचा प्रयत्न करतो. त्यामुळे आपण असे म्हणतो की दात ठराविक वयात वर येण्याचा प्रयत्न करतो. त्यामुळे आपण असे म्हणतो की डबल दात आले. दुधाचे दात काढून टाकल्यास मग कायमचे दात तिथे सरकतात. लहान मुलांना दूध पिण्यासाठी प्रवृत्त करावे. दुधामध्ये कॅल्शियम असते. बाजरी, नाचणी, शेवगा, सीताफळ, रामफळ यात कॅल्शियम असते.

तंबाखूमुळे दाताचा कर्करोग होते का ?

    तंबाखूमुळे दाताचा कर्करोग होतो. तंबाखूत रासायनिक पदार्थ आहेत. त्यातील निकोटीन शरीरास अपायकारक आहे. लोक जीभ आणि गालाच्या पोकळीत तंबाखू चुना, कात, सुपारी ठेवतात. तोंडात निकोटीनचे चट्टे उमटतात. ही सवय बंद केली पाहिजे. आदिवासी भागातील लोकांना आपण तोंडात जळती विडी ठेवताना पहातो. हा जळता भाग तोंडाच्या आतील बाजूस असतो. तंबाखू जळून रासायनिक पदार्थ तयार होतो. हे कर्करोगाला आमंत्रण आहे. लोक पंधरा ते वीस मिनिटे दाताला तंबाखू चोळत असतात. त्यामुळे दातावरील आवरण निघून जाते. तोंडातील व्रण केवळ दुखतातच असे नाही तर ते लवकर बरे देखील होत नाहीत. अशावेळी कर्करोगाची तपासणी वेळीच करून घ्यावी.

हे करू नका

    दातांनी बाटलीचे झाकण किंवा कडक वस्तू तोडू नये, दुखापत होते.

    दात हालत असताना दोऱ्याने किंवा हाताने काढू नये त्यामुळे हिरड्या दुखतात.

    दात कोरु नयेत, असे केल्याने दातांना व हिरड्यांना इजा पोहोचते.

    दुधाचे दात पडून गेल्यावर नवीन येणाऱ्या दातांची काळजी घ्यावी.